هنگام مرگ پردهها بالا ميرود و شخصي عملش را
ميبيند، همچون شخص محكوم به اعدام كه پاي دار ميآيد،چنين كسي پشيمان است اما نه
از گناه، بلكه اظهار پشيماني ميكند تا از مرگ خلاص شود و اگر همان جنايت كار را
آزاد كنند، باز همان آدم اول است.
قرآن ميفرمايد:
«قال رب ارجعون.لعلي اعمل صالحاً فيما تركت كلا
انها كلمه هو قائلها»؛[1]
ميگويند: پروردگارا، مرا باز گردانيد شايد من در
آنچه انجام ندادهام كار نيكي صورت دهم. نه چنين است، اين سخني است كه او كوبنده
آن است.
بنابراين آن گاه كه پاي انسان در تله و دام گير
كند و پشيمان شود سودي ندارد، زيرا كه اين پشيماني ،به معناي توبه نيست، توبه آن
است كه در انسان تلاطم و تحول دروني ايجاد شود،از گناه در محضر خدا خجلت زده گردد.
به پيامبر اسلام(ص) عرض كردند كه جواني در حال
احتضار است و وضعش بسيار بد است، حضرت به بالينش آمده و فرمودند: جوان! بگو «لا
اله الا الله» نتوانست بگويد:گناه چشم و گوش او را كور و كر كرده بود،پيامبر
پرسيدند:اين جوان مادر دارد؟ گفتند: بله يا رسول الله! فرمود:بگوييد بيايد،وقتي
مادرش آمد حضرت فرمود: از جوانت راضي هستي؟ گفت:نه يا رسول الله! آدم بدي بود.
حضرت فرمود: از او راضي باشد، و بالاخره پيامبر دل
آن مادر را به دست آورده و از جوان راضياش كرد. بعد فرمود: جوان بگو«لا اله الا
الله»چشمانش باز شد گفت«لا اله الا الله»پيغمبر فرمودند: چه ميبيني، گفت: يك آدم
بد هيكل بسيار مخوف و وحشتناك كه دست بر گلويم گذشته و فشار ميدهد، به طوري كه
نميتوانم حرف بزنم، پيامبر فرمود: بگو:
يا من يقبل اليسير و يعفو عن الكثير، اقبل مني
اليسير و اعف عني الكثير؛[2]
اي خدايي كه اعمال كوچك را قبول ميكني و از
گناهان بزرگ ميگذري، از من اعمال كوچكم را بپذير و از گناهان بزرگم درگذر.
جوان اين مطالب را زمزمه كرد پيامبر پرسيدند چه
ميبيني؟ گفت: يا رسول الله آن آدم وحشتناك رفت و يك آدم مهربان و خوش سيما در
بالاي سرم نشسته و به من محبت ميكند. حضرت فرمودند: آن جمله را تكرار كن و او آن
جمله را زمزمه كرد و از دنيا رفت.
پس اين قسم از توبهها توبه دم مرگ نيست بلكه يك
توبه واقعي است چرا كه آن جوان از درون متحول شد،توبه دم مرگ كه مورد قبول واقع
نميشود،توبه فرعون است.
پي نوشت ها:
[1].مومنون(23)آيه99.
[2]. بحارالانوار،ج71، ص75.